Układ hamulcowy
Rozwiązania konstrukcyjne układów hamulcowych nowoczesnych samochodów są bardzo zróżnicowane. Spotyka się hamulce szczękowo-bębnowe, tarczowe i taśmowe. Bywają one sterowane mechanicznie, hydraulicznie lub pneumatycznie. Układy sterowania mogą być wyposażone w urządzenia wspomagające (serwomechanizmy), zawory opóźniające itp. W zależności od przyjętego rozwiązania konstrukcyjnego różne są czynności obsługi technicznej poszczególnych układów hamulcowych. Dlatego przy obsłudze konieczne jest posługiwanie się fabryczną instrukcją danego pojazdu.
Obsługa techniczna układu hamulcowego polega na okresowym sprawdzaniu skuteczności działania hamulców oraz na usuwaniu ich niedomagań przez regulację lub proste zabiegi obsłu-gowo-naprawcze. Sprawdzanie hamulców obejmuje ocenę skuteczności działania całego mechanizmu oraz sprawdzenie stanu poszczególnych jego elementów.
Sprawdzanie skuteczności hamulców, dające pogląd na działanie całego mechanizmu, zostanie omówione w rozdziale dotyczącym określania stanu technicznego pojazdów. Niezależnie od kontroli skuteczności działania hamulców należy okresowo sprawdzać stan techniczny poszczególnych podzespołów i przeprowadzać niezbędne regulacje.
W wielu samochodach wyposażonych w hamulce szczękowo-bębnowe konieczne jest okresowe regulowanie luzów między szczękami i bębnami. W niektórych samochodach hamulce mają urządzenia do samoczynnej regulacji tych luzów. Jeżeli jednak pojazd nie jest wyposażony w takie urządzenia, wówczas regulacja taka jest podstawowym zabiegiem, mającym na celu usuwanie nierównomierności działania hamulców oraz przywracania skuteczności ich działania. Do regulacji takiej służą najczęściej mimośrody umożliwiające zmianę ustawienia szczęk lub (w hamulcach sterowanych hydraulicznie) gwiazdkowe nakrętki na cy-linderkach rozpieraczy. Regulacja powinna zapewniać możliwie mały luz między szczękami a bębnami przy zwolnionym pedale hamulca, z tym że w żadnym położeniu koła szczęki nie mogą ocierać się o bęben. Wartości luzów we wszystkich kołach powinny zapewniać równomierne hamowanie. W celu wyregulowania luzów dosuwa się szczęki aż do styku z bębnem, a następnie odsuwa je tylko tyle, żeby koło obracało się swobodnie. Po wyregulowaniu hamulców wszystkich kół należy sprawdzić ich działanie. W samochodach osobowych wszystkie koła powinny być hamowane jednocześnie. W dużych samochodach ciężarowych wskazane jest, żeby koła tylnej osi były hamowane nieco wcześniej niż koła przedniej osi. W obydwu przypadkach wszystkie koła umieszczone na jednej osi muszą być hamowane jednocześnie. Regulację luzów między szczękami a bębnami sprawdza się następnie podczas jazdy, obserwując, czy bębny hamulców nie grzeją się. Jeżeli bębny hamulców nadmiernie się nagrzewają, to luz jest zbyt mały i należy go zwiększyć.
Opisany sposób regulacji stosuje się podczas normalnej eksploatacji pojazdu. Okresowo, zwłaszcza po wymianie okładzin lub naprawie hamulców, dokonuje się pełnej regulacji luzów między szczękami a bębnem. Przy pełnej regulacji ustawia się wymagany luz nie tylko w górnej części szczęki, lecz i w dolnej. Najczęściej luz ten reguluje się przez obrót mimośrodowych sworzni oporowych. W hamulcach ze szczękami o działaniu samowzmacniają-cym regulacja ta najczęściej polega na zmianie długości elementu łączącego obie szczęki.
Na rys. 6.14 przedstawiono hamulec tylnego koła samochodu FSO Warszawa. Widoczne są mimośrody 1 do regulacji szczęk w ich górnej części oraz mimośrodowe sworznie oporowe 2 używane podczas pełnej regulacji szczęk.
W samochodach wyposażonych w hamulce tarczowe do czynności obsługowych należy okresowa wymiana płytek ciernych hamulców. W tym celu należy zdjąć koło i wymontować zacisk hamulca. Przed przystąpieniem do demontażu zacisku należy umyć hamulec gorącą wodą i osuszyć go przedmuchując sprężonym powietrzem. Sposób demontażu zacisku zależy od jego budowy i jest omówiony w instrukcji obsługi samochodu.
Na rys. 6.15 przedstawiono sposób wymiany płytek w hamulcach samochodu Polski Fiat 125p. Przed odłączeniem przewodu hamulcowego od zacisku należy zatkać drewnianym kołeczkiem otwór wylotowy zbiornika płynu hamulcowego, aby uniknąć wycieków podczas dalszych czynności. Następnie należy odłączyć przewód hamulcowy, wyjąć zawleczki 7 ustalające prowadniki 6 i wymontować prowadniki w sposób przedstawiony na rys. 6.15 a. Następnie zdjąć zacisk i wyjąć płytki cierne (rys. 6.15 b). W hamulcach tylnych kół, przed zdjęciem zacisku, należy odłączyć linkę hamulca ręcznego od dźwigni zacisku. Wyjmując płytki należy oznaczyć, która z nich jest wewnętrzna, a która zewnętrzna, i w taki sam sposób montować je, jeżeli okaże się, że nie zachodzi konieczność wymiany. Płytki wymienia się, jeżeli grubość okładziny ciernej jest mniejsza niż 1,5 mm. Przy montażu nowych płytek należy uważać, żeby odstęp między ich powierzchniami ciernymi nie był mniejszy niż 10,5 mm.
W mechanizmach uruchamiających hamulce reguluje się jałowy skok pedału. Wartość jałowego skoku pedału sprawdza się tak, jak to omówiono w przypadku pedału sprzęgła. Pewien skok jałowy konieczny jest ze względu na zapewnienie możliwości powrotu ruchomych części układu sterującego do położenią wyjściowego. Wartość tego skoku dla każdego pojazdu podawana jest w instrukcji obsługi.
W układzie hamulcowym ze sterowaniem mechanicznym wartość skoku reguluje się przez zmianę długości cięgien łączących pedał hamulca z rozpieraczami.
W układach hydraulicznych regulacja polega na ustawieniu właściwego luzu między tłoczyskiem pompy hamulcowej a jej tłokiem (rys. 6.16) przez zmianę długości tłoczyska.
W pneumatycznym układzie sterowania hamulcami regulacja skoku jałowego polega na zmianie długości cięgna łączącego pedał z dźwignią zaworu sterującego.
Oprócz omówionych czynności regulacyjnych obsługa mechanizmów uruchamiających hamulce obejmuje czynności specyficzne dla poszczególnych rodzajów tych mechanizmów.
W układzie o sterowaniu mechanicznym należy dbać o właściwy stan wszystkich cięgien, linek, dźwigni, ich połączeń, zamocowań i zabezpieczeń. Należy przestrzegać terminów smarowania wszystkich punktów wymienionych w instrukcji obsługi. W przypadku stwierdzenia nierównomiernego działania hamulców poszczególnych kół lub małej skuteczności hamowania należy dokonać regulacji luzów między szczękami a bębnem hamulcowym oraz regulacji jałowego skoku pedału.
W układach o sterowaniu hydraulicznym należy sprawdzać szczelność poszczególnych połączeń, uzupełniać poziom płynu hamulcowego w zbiorniku pompy (poziom płynu powinien się znajdować 10+20 mm poniżej górnej krawędzi otworu wlewowego), przeczyszczać otwór odpowietrzający w korku otworu wlewowego płynu hamulcowego, okresowo przemywać układ spirytusem lub płynem hamulcowym, czyścić poszczególne jego elementy, regulować w razie potrzeby luzy między szczękami a bębnami hamulcowymi oraz jałowy skok pedału.
Ponadto do zabiegów obsługowych hydraulicznych układów sterowania należy ich odpowietrzanie. Zapowietrzenie układu hydraulicznego jest często spotykaną niesprawnością, która objawia się niewspółmiernie małym przyrostem ciśnienia w układzie (a więc i siły hamowania), wywołanym pełnym skokiem pedału. Skuteczność działania układu można chwilowo przywrócić wciskając kilkakrotnie w energiczny sposób pedał hamulca, dzięki czemu dopompowuje się dodatkową porcję płynu hamulcowego. Podobne objawy występują jednak w przypadku nadmiernych luzów między szczękami a bębnem. Dlatego przed przystąpieniem do odpowietrzania hamulców należy zawsze skontrolować wartości tych luzów. Aby odpowietrzyć układ, należy uzupełnić ilość płynu hamulcowego w zbiorniku pompy, a następnie odpowietrzyć kolejno cylinderki rozpieraczy, zaczynając od koła najbardziej odległego od pompy. W tym celu w miejsce korka otworu zaworu odpowietrzającego cylinderka wkłada się rurkę gumową. Koniec rurki zanurza się w szklanym naczyniu wypełnionym częściowo płynem hamulcowym (rys. 6.17). Następnie odkręca się zaworek odpowietrzający o 1/2 obrotu i na przemian naciska się powoli i zwalnia szybko pedał hamulca zakręcając zaworek na czas zwalniania pedału i odkręcając przy naciskaniu. Czynności te powtarza się do chwili, gdy w płynie wypływającym z rurki do szklanego naczynia przestaną się ukazywać pęcherzyki powietrza. Naciskając dalej na pedał hamulca zakręca się zaworek odpowietrzający, wyjmuje isię rurkę i zakłada korek. Po dolaniu płynu do pompy można przystąpić do odpowietrzania układu sterowania hamulca następnego koła.
Należy pamiętać, że nie wolno mieszać różnych rodzajów płynu hamulcowego. Jeżeli zachodzi konieczność zmiany gatunku płynu (np. z braku stosowanego dotychczas), należy stary płyn usunąć z układu hamulcowego, a układ starannie przepłukać spirytusem lub nowo stosowanym płynem hamulcowym.
W pneumatycznym układzie sterowania hamulców do czynności obsługowych należą: spuszczanie skroplin ze zbiorników powietrza, okresowe oczyszczanie filtru powietrza sprężarki, kontrola pracy sprężarki oraz jej napędu, kontrola pracy zaworu redukcyjnego i głównego zaworu sterującego oraz obserwacja szczelności układu.
Omówione w znacznym skrócie czynności obsługi technicznej układów hamulcowych dotyczą zagadnień podstawowych, najczęściej spotykanych. Obsługę mechanizmów wspomagających, zaworów opóźniających, układów hamulcowych przyczep, urządzeń zabezpieczających przed blokowaniem kół i innych, wykonuje się zgodnie z zaleceniami instrukcji fabrycznej. Obsługa tych
urządzeń obejmuje: czynności, których zadaniem jest zapewnienie czystości i szczelności, okresową kontrolę charakterystyki pracy oraz smarowanie części współpracujących.