Zwiększenie wydajności pracy jest jednym z najważniejszych zadań przemysłu socjalistycznego. Rozwiązanie tego zadania powinno być nie­rozerwalnie związane z obniżeniem kosztów własnych produkcji. Poczynania zmierzające do zwiększenia wydajności pracy są bardzo różnorodne. Jednakże można wymienić dwa zasadnicze: 1) projektowanie nowych konstrukcji maszyn, których wykonanie i montaż wymagają mniej czasu i kosztów; 2) wprowadzenie usprawnień polepszających organizację pracy. Środki natury organizacyjnej można podzielić na dwie grupy: usprawnienie procesu technologicznego przez wprowadzenie bar­dziej doskonałych i nowoczesnych metod wykonania półfabrykatów, ich obróbki i bardziej udoskonalonych sposobów montażu i prób; inne środki organizacyjne mające na celu zmniejszenie strat czasu robotników przy obsłudze stanowisk pracy i przygotowaniu pracy, wpro­wadzenie obsługi kilku maszyn przez jednego robotnika, usprawnienie systemu normowania i wynagradzania za pracę dla zwiększenia zaintere­sowania robotników w podnoszeniu wydajności pracy, usprawnienie orga­nizacji planowania produkcji, szkolenie kadr, rozwijanie twórczej inicja­tywy pracowników produkcji itd. Procesy technologiczne obróbki mechanicznej można usprawnić, uwzględniając następujące główne kierunki: 1) zwiększanie równoległej koncentracji procesu technologicznego (wprowadzanie obróbki jednocześnie kilkoma narzędziami); pokrywanie się czasu pomocniczego z czasem maszynowym; zwiększanie liczby jednocześnie obrabianych części; automatyzacja obrabiarek oraz automatyzacja i mechanizacja przy­rządów; podwyższanie parametrów skrawania w drodze ulepszania kon­strukcji narzędzi, rozszerzania stosowania węglików spiekanych oraz sto­sowanie doskonalszych obrabiarek i przyrządów; wprowadzanie nowszych, doskonalszych metod obróbki i sposobów kontroli. W przemyśle samochodowym i ciągnikowym mają szerokie zastoso­wanie obrabiarki wielowrzecionowe, obrabiarki o pracy ciągłej, linie auto­matyczne i obrabiarki-automaty. Jednakże i w tych warunkach możliwe jest wprowadzanie odpowied­nich usprawnień w celu zwiększenia wydajności pracy, zwłaszcza przez szersze stosowanie linii automatycznych, ulepszenie konstrukcji poszcze­gólnych obrabiarek itp. Automatyzacja i mechanizacja przyrządów obróbkowych jest rodza­jem usprawnień, dla realizacji których w przemyśle samochodowym i ciągnikowym istnieją szczególne możliwości. Wiele przyrządów można wyposażyć w pneumatyczne urządzenia mocujące, pneumatyczno-hydrau-liczne lub temu podobne, w mechanizmy do automatycznego mocowania itd. Przykłady takich urządzeń rozpatrzono w Części trzeciej. Wyższe parametry skrawania, a w szczególności stosowanie skrawa­nia szybkościowego i wysokowydajnego ma wielkie znaczenie dla zwięk­szania wydajności pracy. Pod tym względem wielką rolę odgrywają osiąg­nięcia robotników-nowatorów. Prace laureatów nagrody Stalinowskiej to­karzy G. Bortkiewicza, P. Bykowa i innych miały wielkie znaczenie dla rozpowszechnienia obróbki szybkościowej; pierwsze badania w tej dzie­dzinie zostały przeprowadzone przez grupę inżynierów fabryki kijowskiej „Arsenał" w 1936 r. Badania uczonych radzieckich prof. W. A. Kriwouchowa, prof. M. A. Łarina, prof. A. J. Małkina i innych w zakresie skrawania metali przy dużych szybkościach miały wielkie znaczenie dla rozwoju skrawania szyb­kościowego. Wprowadzenie najnowszych, bardziej wydajnych metod obróbki jest jednym z ważniejszych sposobów zwiększania wydajności pracy. Również w tym zakresie prace stachanowców i nowatorów miały wielkie znaczenie dla udoskonalenia procesów technologicznych. Jako przykłady mogą słu­żyć osiągnięcia tow. Aristarchowa w dziedzinie gwintowania, tow. Gudowa w dziedzinie frezowania i tow. Szwinienko w dziedzinie przeciągania, prace technologa Zakładów Kirowskich tow. A. Iwanowa z zakresu wszechstronnego rozwiązywania zadań technologicznych i wiele innych prac. Przy rozpatrywaniu w dalszym ciągu konstrukcji przyrządów (Część trzecia) i metod obróbki części (Część druga) przytoczono przykłady zwiększenia wydajności przy pomocy różnych środków. Wielkie znaczenie dla zwiększenia wydajności pracy i obniżenia kosz­tów własnych produkcji ma obsługa kilku stanowisk przez jednego robot­nika. Dla wprowadzenia tej formy pracy jest niezbędne, żeby czas maszy­nowy obróbki części na jednej obrabiarce w znacznym stopniu pokrywał się z sumą czasu pomocniczego związanego z obróbką na drugiej obra­biarce oraz czasu przejścia od jednej do drugiej obrabiarki. A zatem ze' skróceniem czasu pomocniczego zwiększa się możliwość obsługi przez jed­nego robotnika kilku maszyn. Czas pomocniczy można zmniejszyć przez zautomatyzowanie stero­wania członami roboczymi obrabiarki, przez automatyzację i mechani­zację procesu ustawiania, mocowania i zdejmowania obrabianej części, przez udoskonalenie procesów mierzenia w czasie obróbki itp. Przy projektowaniu procesów technologicznych należy uwzględniać możliwość pracy jednego robotnika na kilku maszynach; należy tak pro­jektować sposób wykonania poszczególnych operacji, żeby możliwość ta mogła być zrealizowana. W większości przypadków części można obrabiać różnymi sposobami. Należy zastosować ten sposób, który zapewnia maksymalną wydajność oraz najmniejsze koszty własne. Określenie wydajności obróbki nie przed­stawia trudności, jeśli jest znany czas potrzebny na obróbkę przy różnych wariantach wykonania operacji. W celu stwierdzenia ekonomicznej celowości obróbki wg jednej lub drugiej odmiany wykonania operacji, należy przeprowadzić odpowiednią analizę kosztów związanych z obróbką według różnych jej przebiegów. Sumaryczne warsztatowe koszty wykonania części wyraża następu­jące równanie S = L + Z + N gdzie: .S — koszty własne warsztatowe; L — koszt materiału: Z — wyna­grodzenie robotników produkcyjnych; N — koszty nakładowe. Przy obróbce mechanicznej jednakowych półfabrykatów różnica w kosztach materiału w wyniku stosowania różnych sposobów obróbki nie może być znaczna. Dlatego przy porównywaniu kosztów wg dwóch wa­riantów wykonania operacji obróbki mechanicznej, można nie uwzględniać kosztów materiału, ponieważ nie rozważa się całkowitego kosztu obróbki lecz tylko różnicę kosztów odpowiadających każdemu z tych wariantów. Dotyczy to również niektórych pozycji kosztów nakładowych nieza­leżnych lub mało zależnych od tego, w jaki sposób jest wykonywana obróbka części. Niektóre zaś pozycje kosztów nakładowych zależą w du­żym stopniu od sposobu wykonania operacji i od skali produkcji. Uwzględniając powyższe można podzielić pozycje kosztów związa­ne z wykonaniem operacji na dwie kategorie: 1) Koszty, których wielkość bezpośrednio zależy od sposobu wykonania operacji. Należą do nich płace robotników produkcyjnych i następujące koszty nakładowe: a) wynagrodzenie ustawiaczy; b) amortyzacja urządzeń, narzędzi i przyrządów oraz wydatki zwią- zane z ich eksploatacją (koszty napraw, energii elektrycznej, ostrzenia narzędzi itd.). 2) Koszty niezależne (lub zależne w bardzo małym stopniu) od spo- sobu wykonania operacji (amortyzacja budynków i koszty ich konserwacji, koszty oświetlenia, płace personelu inżynieryjno-technicznego itp.). Pierwszą kategorię kosztów, którą można nazwać „kosztami własnymi technologicznymi" M, należy podzielić na dwie grupy: 1) Koszty A, których wielkość w dużym stopniu zależy od skali pro- dukcji części (dla produkcji masowej), a mianowicie: płace robotników produkcyjnych Bi; koszty eksploatacji obrabiarek R2; amortyzacja i koszty własne użytkowania narzędzi uniwersal­nych Rj; amortyzacja przyrządów uniwersalnych i koszty ich użytkowa­nia Ri', e) koszt użytkowania przyrządów specjalnych Rr>; 2) Koszty B, których wielkość nie zależy (lub zależy w bardzo małym stopniu) od skali produkcji części, a mianowicie: amortyzacja urządzeń Ki; amortyzacja przyrządów specjalnych i narzędzi specjalnych Ko; płace ustawiaczy K;i; W ten sposób nakłady zmienne wynoszą A — Rt + R2 + R3 + Ri + R5 nakłady stałe W = Kl + K2 + K3 Jeśli ilość części obrabianych w roku równa się x, to technologiczne koszty własne obróbki części w danej operacji w ciągu roku mogą być wyrażone przez równanie Pierwszemu równaniu odpowiada linia prosta, drugiemu — hiperbola. Jeśli obliczyć dla dwóch odmian obróbki roczne technologiczne koszty własne M i M' i przedstawić rezultaty graficznie, to otrzyma się dwie przecinające się proste 1 i 2 (rys. 28). Punkt przecięcia się prostych odpo­wiada takiej skali produkcji części xk, przy które] koszt własny Mk obrób­ki wszystkich części przez rok w danej operacji będzie jednakowy dla obu wariantów. Jeśli przedstawimy graficznie technologiczne koszty własne jednej części mi i m-> dla dwóch odmian, otrzymamy dwie przecinające się hiper­bole 1 i 2 (rys. 29), których punkt przecięcia odpowiada skali produkcji xk, przy której koszt własny obróbki mk w danej operacji będzie jednakowy dla każdej części. Płace robotników produkcyjnych można obliczyć z następującego rów­nania. gdzie: T — opłacany czas pracy robotnika w minutach; F — taryfowa płaca godzinowa robotnika w zł; u — koszty nakładowe, przypadające na płace robotników produkcyjnych w % — ubezpieczenia społeczne itd. (średnio u = 13,35%). Pozostałe składniki kosztów technologicznych określa się wg odpo­wiednich normatywów1) lub oblicza się na podstawie ich elementów. Największą trudność w tym ostatnim przypadku przedstawia usta­lenie wielkości amortyzacji przyrządów specjalnych i obrabiarek specjal­nych, których wartość jest różna.