RODZAJE BAZ USTAWCZYCH
Rozróżnia się następujące rodzaje oporowych baz ustawczych: główne, operacyjne i pomocnicze.
Główne bazy ustawcze są to powierzchnie, które decydują o położeniu części względem innych części w zmontowanym zespole lub mechanizmie. Na przykład położenie wału korbowego w kadłubie silnika jest wyznaczone przez powierzchnie jego czopów. Jeśli są one wykorzystane do ustawienia wału przy obróbce, należy je zaliczyć do głównych baz ustawczych.
Często niektóre powierzchnie części obrabia się specjalnie w celu ustawienia na nich części w czasie obróbki. Takie powierzchnie nazywa się pomocniczymi bazami ustawczymi. Typowym przykładem takich baz są nakiełki w wałkach. Wały zwykle toczy się i szlifuje po uchwyceniu w kłach. Wykonywanie nakiełków (centrowanie) wałków jest spowodowane wyłącznie wygodą uchwycenia wałków w kłach tokarek i szlifierek. Tak więc nakiełki są rodzajem baz pomocniczych.
Drugim przykładem baz pomocniczych są płaszczyzny nadlewków kadłuba silnika obrabiane specjalnie w celu ułatwienia ustawiania części przy frezowaniu niektórych jego płaszczyzn; dalszym przykładem jest obrzeże wewnętrzne i czoło płaszcza tłoka (patrz część czwarta).
W niektórych przypadkach część ustawia się na obrabiarce na jej obrobionej powierzchni, nie będącej ani bazą pomocniczą ani główną. Powierzchnie te nie wyznaczają położenia części względem innych części w zmontowanym zespole lub mechanizmie, lecz powinny być obrobione z jakichkolwiek innych, nie technologicznych, lecz konstrukcyjnych względów. Jeśli takie powierzchnie są wykorzystane do samoczynnego ustawiania części w przyrządzie z zachowaniem potrzebnego położenia, nazywa się je operacyjnymi bazami ustawczymi. Na przykład jeśli koło zębate mocuje się w uchwycie samocentrującym przez uchwycenie za obrobioną powierzchnię zewnętrzną piasty, to powierzchnię tę należy uważać za operacyjną bazę ustawczą.
Jednakże nie zawsze jest celowe ustawianie części wg potrzebnego położenia bez sprawdzenia go na obrabiarce. Dotyczy to głównie tych przypadków, kiedy z powodu małej skali produkcji nie jest ekonomicznie uzasadnione wykonywanie specjalnych przyrządów ustawczych, które wykluczają konieczność indywidualnego sprawdzania ustawienia części. W szczególności gdy stosowane jest trasowanie części, ustawia się je na obrabiarce wg wytrasowanych linii, stanowiących ustawcze bazy kontrolne.
W szeregu przypadków, zwłaszcza przy małej skali produkcji, części mocuje się w uchwytach czteroszczękowych lub w tarczach tokarskich, sprawdzając ich położenie względem osi obrotu wrzeciona wg bicia niektórych powierzchni, również nazywanych ustawczymi bazami kontrolnymi.
Tak więc spotyka się następujące rodzaje baz ustawczych: oporowe (główne, pomocnicze i operacyjne) i kontrolne.
W pierwszej operacji obróbki mechanicznej, gdy część nie jest jeszcze obrobiona, ustawia się ją na powierzchniach nieobrobionych. Nazywamy je wstępnymi lub zgrubnymi bazami ustawczymi (oporowymi, jeśli część ustawia się bez sprawdzenia położenia, i kontrolnymi, jeśli wg nich sprawdzamy ustawienie części).
Prawidłowy dobór baz przy projektowaniu procesu technologicznego obróbki mechanicznej stanowi najważniejsze zadanie stawiane technologom.
Specjalnie ważne znaczenie ma prawidłowy dobór baz wstępnych, od których zależą zwykle wyniki całej obróbki części w różnych operacjach.
Nie można oczywiście zmienić w stosunku do innych powierzchni położenia powierzchni, która ma pozostać nieobrobioną w gotowej części. A zatem należy ustalać obrabiane powierzchnie względem powierzchni pozostających nieobrobionymi. Można to wykonać tylko w pierwszej operacji obróbki mechanicznej, kiedy jeszcze żadna powierzchnia części nie jest obrobiona. W operacjach następnych bazami ustawczymi powinny być powierzchnie obrobione, dokładniejsze niż powierzchnie nieobrobione.
Wyobraźmy sobie, że trzeba obrobić powierzchnie 1 i 2 części przedstawionych schematycznie na rys. 22. Obróbkę należy wykonać na frezarkach ustawionych na wymiar.
Przypuśćmy, że z początku frezuje się płaszczyznę 1 bazując część
na płaszczyźnie 2. W tym przypadku zapewnione jest odpowiednie położenie powierzchni 1 względem powierzchni 2. Dalej, w operacji drugiej
frezuje się płaszczyznę 2, ustawiając część na
bazie oporowej 1. W tym przypadku położenie
płaszczyzny 2 względem płaszczyzny 1 jest ustalone przez wymiar H, ale położenie jej względem nieobrabianaj powierzchni 3, wyznaczone
przez wymiar b, będzie się zmieniać w zależności
t od zmiany wymiarów półfabrykatu. Jeśli szerokość półfabrykatu będzie się zmieniać w granicach większych niż b, to nadlewki mogą okazać
się ścięte całkowicie lub też w innym przypadku — nieobrobione. Jeśli postąpić inaczej i przyjąć za oporową bazę ustawczą nieobrobioną powierzchnię 3 i przefrezować w pierwszej operacji płaszczyznę 1 (na wymiar h względem powierzchni 3), to po sfrezowaniu płaszczyzny 2 w drugiej operacji będzie ona prawidłowo ustalona względem powierzchni 3. Wahania wymiaru b nie będą zależeć od wahań wymiarów półfabrykatów, a nadlewki nie mogą zostać ścięte lub nieobrobione.