W oddziałach pomocniczych (narzędziowych, remontowych itd.) ob­róbka tokarska jest wykonywana na obrabiarkach ogólnego przeznaczenia, przede wszystkim na tokarkach kłowych i uniwersalnych. Szczególnie dokładne toczenie narzędzi, części przyrządów itp. wyko­nuje się w takich oddziałach na tokarkach precyzyjnych. Obróbkę tę wy­konują robotnicy o wysokich kwalifikacjach. W produkcyjnych oddziałach mechanicznych, gdzie toczenie wyko­nuje się prawie wyłącznie na obrabiarkach ustawionych na wymiar (naj­częściej na wielonożowych), toczenie gładkie wykonuje się w granicach do 4 klasy dokładności. Przy wyższej dokładności zewnętrzne powierzchnie obrotowe szlifuje się. Po zwykłym toczeniu lub toczeniu ze zwiększoną dokładnością gład­kość powierzchni odpowiada 5 klasie. Jeżeli wymagana jest gładsza po­wierzchnia po obróbce, następuje szlifowanie (nawet wówczas gdy po­trzebna jest dokładność wg 5 klasy) lub toczenie bardzo dokładne (patrz tabl. 12). Dla otrzymania wysokiej klasy gładkości obróbki należy toczyć ma­łymi posuwami, z dużą prędkością i małą głębokością skrawania. Gładkie toczone powierzchnie można uzyskać przy większych posu­wach stosując szerokie noże gładzące. Jednakże w tym przypadku wzra­stają opory skrawania i powstaje niebezpieczeństwo drgań. Dlatego tocze­nie wygładzające szerokimi nożami stosuje się głównie do obróbki wiel­kich części przy wytwarzaniu ciężkich maszyn. Części o kształcie wałków toczy się najczęściej w produkcyjnych od­działach mechanicznych fabryk samochodów i ciągników na tokarkach wielonożowych, będących przeważnie półautomatami. Tokarki wielonożowe zwykle wyposażone są w przednie i tylne supor-ty. Pierwsze mają posuw poprzeczny do wcinania i roboczy posuw podłuż­ny, drugie — zwykle tylko poprzeczny (rys. 66). Wałki stopniowe i podobne do nich części samochodowe i ciągnikowe zwykle toczy się na tokarkach wielonożowych następującymi sposobami: 1) z posuwem podłużnym, przy równoległej (jednoczesnej) obróbce uskoków stopni (rys. 66a), z posuwem podłużnym, przy równolegle-kolejnej obróbce uskoków stopni (rys. 66b), wcinanie z posuwem po­przecznym, ruch roboczy z posu­wem podłużnym, przy jednoczes­nej obróbce wszystkich uskoków stopni wałka (rys. 66c). Obróbkę wg pierwszego spo­sobu wykonuje się nożami umiesz­czonymi na przednim suporcie. Odległość między nimi określa na­stępujący warunek: wszystkie noże powinny kończyć toczenie jednocześnie. Ruch roboczy noży równy jest w tym przypadku dłu­gości najdłuższego stopnia. Obróbka wg drugiego sposo­bu jest stosowana rzadko, tylko w tych przypadkach, gdy na po­szczególnych stopniach naddatki na obróbkę są bardzo duże. Obróbka wg trzeciego sposo­bu jest bardzo rozpowszechniona. W tym przypadku toczy się często krótkie stopnie również szerokimi nożami tylnego suportu z posu- Rys wem poprzecznym (rys. 66d). We wszystkich przypadkach wstępną obróbkę każdego stopnia można wykonywać nie jednym nożem przedniego suportu, lecz kilkoma jednocześnie (rys. 66e). Możliwe jest wówczas zwiększenie wydajności przez zmniejszenie długości roboczego ruchu przedniego suportu. Przy takim sposobie obróbki noże przedniego suportu najpierw wcinają się w metal pod pewnym kątem względem osi obrotu części, a następnie przesuwają się w kierunku posuwu podłużnego (przy obróbce powierzchni cylindrycznych — równolegle do osi obrotu półfabrykatu). Na większości obrabiarek wielonożowych można jednocześnie toczyć cylindryczne odcinki wałków i powierzchnie stożkowe. W tym celu noże, które toczą powierzchnie stożkowe są umieszczone w imakach suportu po­dłużnego, mogących przesuwać się poprzecznie do osi obrotu, niezależnie od ruchu suportu podłużnego. Poprzeczny ruch imaków jest powodowany przez kopiał listwowy. Oprócz toczenia szyjek wałów można nożami suportu poprzecznego planować czoła uskoków stopni, wycinać rowki, obrabiać poszczególne kształtowe odcinki części itp. (rys. 67). Obrabiarki wielonożowe buduje się zwykle z dwoma suportami — przednim i tylnym. Duże obrabiarki wielonożowe mają często większą ilość suportów. Znaczne opory skrawania występujące na obrabiarkach wielonożo-wych przy jednoczesnej wstępnej obróbce kilkoma nożami wymagają sztywnej i mocnej budowy tych obrabiarek. Dla przekazania obrabianym częściom znacznego momentu obroto­wego, występującego przy wstępnym toczeniu na obrabiarkach wielono-żowych, stosuje się zwykle nie zabieraki (jak na.tokarkach kłowych ogól­nego przeznaczenia), lecz uchwyty zabierakowe. Dla zmniejszenia ścierania się kła konika oraz wyrabiania się na-kiełka w obrabianej części, zwykle stosuje się kły obrotowe. Stosuje się je również przy obróbce na szybkobieżnych tokarkach kłowych ogólnego przeznaczenia. Zastosowanie wtedy kłów obrotowych może być uwarun­kowane nie tyle większymi oporami skrawania, ile znacznymi prędko­ściami obrotowymi obrabianych części. Wadą kłów obrotowych jest ich mniejsza sztywność ze względu na nieuniknione luzy w łożyskach. Dlatego przy obróbce dokładnej stosowa­nie kłów obrotowych jest ograniczone. W fabrykach samochodów i ciągników są bardzo rozpowszechnione jednowrzecionowe, wielonożowe półautomaty kłowe 1A16, 116, 1616, 117, 118 (rys. 68) o podobnej konstrukcji, ale o różnej mocy i wymiarach. W półautomatach tych przednie i tylne suporty są osadzone na masyw­nych wałkach. Podłużnym posuwem suportów steruje specjalny bęben rozrządczy, na którym mocuje się wymienne krzywki (rys. 69). Wszystkie ruchy podłużne nadają suportom krzywki, umieszczone na wewnętrznej stronie bębna rozrządczego i oddziałujące na rolki skrzynki posuwów, osadzonej na centralnym wałku. Wszystkie ruchy poprzeczne, tj. zbliżanie się lub oddalanie suportów od linii kłów, są powodowane przez przednie kopiały 2, dolegające do stóp 3 suportów. Nacisk kopia- łów na stopy nadaje suportom odpo­wiednie ruchy. Kopiały umieszczone są na suwakach przesuwanych za po­mocą cięgien. Przy toczeniu powierzchni cy­lindrycznych przednie kopiały usta­wia się poziomo, równolegle wzglę­dem osi obrabiarki. Przy toczeniu stożków przednie kopiały ustawia się pod odpowiednimi kątami. Krzywki stosuje się zarówno znormalizowane, jak też specjalnie wykonane do określonych operacji. Przedni suport może wykonywać siedem następujących różnych ruchów: 1) toczenie powierzchni cylindrycznej posuwem suportu w kierunku głowicy; toczenie powierzchni cylindrycznej z posuwem suportu w kie­runku konika; toczenie powierzchni stożkowej o zbieżności w kierunku głowicy; obróbka powierzchni stożkowej o zbieżności w kierunku od gło­wicy; obróbka kombinowana: toczenie powierzchni czołowej i cylin­drycznej jednym narzędziem; obróbka kombinowana: roztaczanie otworu z następnym toczeniem powierzchni czołowej; 7) toczenie kształtowe wg kopiału. Na rys. 70-72 przedstawiono przykłady obróbki na obrabiarkach wielonożowych. Oprócz toczenia nożami zewnętrznych powierzchni obrotowych istnieją również inne sposoby obróbki takich powierzchni narzędziami skrawającymi, jak np. przez frezowanie i przeciąganie, ale nie znalazły one do tej pory szerokiego zastosowania w fabrykach samochodów i ciągników. Powierzchnie obrotowe frezuje się na obrabiarkach półautomatycz­nych z wrzecionami pionowymi przy jednoczesnym obracaniu obrabianej części i kilku cylindrycznych lub kształtowych frezów umieszczonych na dwóch równoległych wrzecionach z przeciwległych stron. Powierzchnie obrotowe wygładza się na specjalnych frezarkach po­dobnych do tokarek. W tym przypadku rolę noży spełniają szybko obra­cające się frezy z drobnymi zębami (podziałka zębów 2-—3 mm), pochy­lone względem osi obrotu obrabianej części pod kątem i odpowiednio usta­wione względem obrabianych powierzchni (rys. 73). Takie obrabiarki buduje się z poziomym lub pionowym układem osi obrotu obrabianej części. Liczba wrzecion tych obrabiarek dochodzi do czterech. Na każdym wrzecionie można umieścić kilka frezów. Powierzchnie zewnętrzne można również obrabiać przez przeciąga­nie na specjalnych obrabiarkach pionowych. W tym przypadku część, obracająca się wolno dookoła osi poziomej, jest obrabiana ostrzami pła­skiego lub kształtowego przeciągacza przesuwającego się prostopadle względem osi obrabianej części. Sposób ten jest mało rozpowszechniony; stosowano go w niektórych zakładach do wygładzającej obróbki czopów samochodowych wałów korbowych na obrabiarkach określonego przezna­czenia (rys. 74). Jednym ze sposobów wykańczającej obróbki mechanicznej zewnętrz­nych powierzchni obrotowych w częściach stalowych jest dogniatanie ich stalowymi zahartowanymi rolkami. Przy tym zewnętrzna warstwa metalu obrabianej części ulega zgniotowi i powierzchnia staje się błysz­cząca. Obróbkę tym sposobem wykonuje się przy powolnym obracaniu obrabianej części, na którą naciskają rolki dogniatające. Sposób ten nie znalazł szerszego zastosowania w fabrykach samochodów i ciągników.