Wpływ zużycia na przebieg międzynaprawczy mechanizmów
Wszelkiego rodzaju zużywanie się części powoduje powstawanie i powiększanie się luzów między współpracującymi częściami.
Regulacja mechanizmów, mająca na celu usunięcie nadmiernych luzów, jest możliwa, dopóki zużycie nie przekroczy granic ściśle określonych konstrukcyjnie. Zużycia przekraczające te granice powodują konieczność wymiany jednej części i naprawy powierzchni drugiej z nią współpracującej. Przyjęto za zasadę, że z dwóch części współpracujących wolniej powinna zużywać się część droższa i trudniejsza do naprawy, szybciej natomiast część tańsza i łatwiejsza do wymiany.
Szybkość wzrostu luzów między współpracującymi elementami zmienia się w czasie pracy mechanizmu (rys. 3.6). Można tu wyróżnić trzy okresy: docierania, pracy użytkowej i pracy szkodliwej.
Okres docierania tt cechuje szybki wzrost zużycia wskutek dopasowywania się do siebie współpracujących części. Po złożeniu luz między współpracującymi elementami wynosi LD. W okresie docierania, na skutek niedokładności wykonania i montażu, rzeczywista powierzchnia styku współpracujących części jest znacznie mniejsza niż później, w okresie normalnej pracy. W wyniku tego na powierzchni tej występują duże miejscowe obciążenia, powodujące wzrost temperatury i gwałtowny proces ścierania. Mikrogeometria współpracujących części poprawia się, wyrównują się istniejące nierówności i powiększa się powierzchnia styku przenosząca obciążenia. Stosunkowo krótki okres docierania części charakteryzuje więc szybki wzrost luzu, aż do wartości Lp, będącej sumą luzu początkowego LQ oraz zużycia w okresie docierania części 1 i 2—Hlp i H2p
W okresie pracy użytkowej t* następuje powolny wzrost zużycia, aż do wystąpienia maksymalnego luzu dopuszczalnego Lmax- Oznaczając dopuszczalne zużycie obu części przez Hlmax i H2max można napisać
Maksymalny dopuszczalny czas pracy, tzn. czas, po którym zostaje osiągnięty maksymalny dopuszczalny luz między współpracującymi częściami, można określić jako
gdzie
Kąty ax i a2 (rys. 3.6) określają szybkość przebiegu procesu zużycia.
Ponieważ okres docierania tx jest bardzo krótki w porównaniu z okresem pracy użytkowej t2, można go pominąć i otrzymamy wówczas wzór przybliżony
Z wzoru tego wynika, że dla określonej konstrukcji, a więc dla założonego przez konstruktora maksymalnego luzu dopuszczalnego, czas pracy zależy od wartości Lp, czyli od warunków docierania, oraz kątów aA i a2 zależnych zarówno od warunków obsługi technicznej, jak i od materiału współpracujących części.
Z maksymalnym czasem pracy wiąże się pojęcie przebiegu międzynaprawczego (zespołu lub całego pojazdu). Przebiegiem międzynaprawczym nazywamy liczbę kilometrów przebytych przez pojazd podczas maksymalnego dopuszczalnego czasu jego pracy. Między przebiegiem międzynaprawczym Km wyrażonym w kilometrach a maksymalnym dopuszczalnym czasem pracy tmax wyrażonym w godzinach istnieje zależność
gdzie: K0 — średni przebieg pojazdu w ciągu jednej godziny pracy.
Okres pracy szkodliwej charakteryzuje się gwałtownym wzrostem zużycia. Zjawisko to występuje wówczas, gdy elementy współpracują nadal, pomimo że na skutek zużycia części przekroczony został maksymalny luz dopuszczalny. Powoduje to pogorszenie warunków smarowania, występowanie obciążeń o charakterze uderzeniowym i co za tym idzie, dalsze coraz szybsze zużycie elementów.