Układy pneumatyczne stosuje się w samochodach ciężarowych dużej ładowności i w autobusach. Pojazdy takie wymagają znacznych sił hamowania, których nie są w stanie zapewnić hydrauliczne mechanizmy uruchamiające. W układach pneumatycznych kierowca naciskając pedał hamulca nie powoduje bezpośrednio uruchomienia szczęk hamulcowych, lecz steruje zaworem, który z kolei steruje dopływem sprężonego powietrza do siłowników, umieszczonych przy kołach. Dopiero zasilany sprężonym powietrzem siłownik rozsuwa szczęki hamulcowe. Dzięki temu podczas naciskania pedału hamulca kierowca musi pokonać jedynie sztywność sprężyny w zaworze sterującym, natomiast siła na rozpieraczach zależy od ciśnienia powietrza w układzie oraz wymiarów siłowników. Możliwe jest więc uzyskanie znacznych sił hamowania przy niewielkim wysiłku kierowcy. Zasadniczymi elementami pneumatycznego układu uruchamiającego hamulce są: sprężarka; zbiorniki sprężonego powietrza; główny zawór sterujący połączony z pedałem hamulca; siłowniki, czyli tzw. cylindry hamulcowe, połączone z mechanicznymi rozpieraczami szczęk poszczególnych kół; przewody, złącza dodatkowe, elementy regulacyjne i kontrolne oraz pozostały osprzęt, jak filtry, odwadniacze itp. Układy pneumatyczne, podobnie jak hydrauliczne, mogą być jedno- lub dwuobwodowe. W układach dwuobwodowych dwa niezależne obwody są sterowane wspólnym pedałem hamulca; każdy obwód działa tylko na niektóre koła pojazdu i uszkodzenie jednego obwodu nie wpływa na działanie drugiego. Pneumatyczne układy uruchamiania hamulców z reguły są wyposażone w elementy umożliwiające współpracę z układami hamulcowymi przyczep. Ze względu na sposób łączenia samochodu z przyczepą układy uruchamiania hamulców przyczepy dzieli się na jednoprzewodowe i dwuprzewodowe. W układach jednoprzewodowych doprowadzanie powietrza do przyczepy i sterowanie jej przepływem odbywa się tym samym przewodem. W układach dwuprzewodowych jednym przewodem doprowadza się sprężone powietrze do zbiornika przyczepy, natomiast powietrze płynące drugim przewodem służy do uruchamiania zaworu sterującego hamulce przyczepy. Ten drugi układ jest wygodniejszy w użyciu i częściej stosowany. Niekiedy stosuje się także układy trójprzewodowe. Z samochodem mającym taki układ można łączyć przyczepy wyposażone zarówno w układy jednoprzewodowe, jak i dwuprzewodowe. Schemat podstawowego, jednoprzewodowego, jednoobwodowe-go, pneumatycznego układu hamulcowego przedstawia rys. 3.83. W skład takiego układu wchodzą następujące zespoły: W samochodzie: sprężarka 1, regulator ciśnienia 2 wyposażony w filtr powietrza, odmrażacz 3, dwa zbiorniki powietrza 4, zawór przepływowy 5, główny zawór sterujący 6 wraz z pedałem hamulca, manometr 7 do kontroli ciśnienia powietrza w instalacji, cylindry hamulcowe 8, zawór uruchamiający hamulce przyczepy 9, zawór odcinający 10 (zamykany w przypadku jazdy bez przyczepy), złącze 11 przewodów samochodu i przyczepy. W przyczepie: zawór 12 sterujący hamulcami przyczepy, zbiornik sprężonego powietrza 13, regulator siły hamowania 14 (nastawiany ręcznie stosownie do obciążenia przyczepy) oraz cylindry hamulcowe 15 przyczepy. W pneumatycznych układach hamulcowych z reguły stosuje się sprężarki tłokowe, jedno- lub dwucylindrowe, chłodzone powietrzem, napędzane przeważnie paskiem klinowym od wału korbowego silnika. Są one mocowane bezpośrednio do silnika. Zbiorniki sprężonego powietrza są tłoczone z blachy stalowej, ich pojemność wynosi 10-H000 dm3. Czasem stosuje się kilka zbiorników. Siłowniki (cylindry hamulcowe) mogą być tłokowe lub przeponowe. Siłownik przeponowy przedstawia rys. 3.84. Sprężone powietrze jest doprowadzane przewodem 1 (po naciśnięciu pedału hamulca) do komory po lewej stronie przepony 2. Pod działaniem ciśnienia przepona ugina się ściskając sprężynę 3 i przesuwając trzpień 4 w prawo. Za pośrednictwem dźwigni 5 trzpień 4 obraca oś 6 mechanicznego rozpieracza szczęk hamulcowych. Po zmniejszeniu ciśnienia w komorze po lewej stronie przepony (odhamowanie) sprężyna 3, wspomagana przez sprę- żynę ściągającą ku sobie szczęki hamulca, powoduje powrót mechanizmu do położenia wyjściowego. W niektórych samochodach stosuje się mieszane, hydraulicz-no-pneumatyczne układy uruchamiania hamulców.