Kontrola walcowych kół zębatych obejmuje: 1)oględziny zewnętrzne, sprawdzenie najważniejszych wymiarów, 3) sprawdzenie prostopadłości powierzchni czołowych piasty względem osi otworu, 4) sprawdzenie dokładności wykonania zębów. Pierwsze trzy punkty nie wymagają bliższych objaśnień, ponieważ wy­mienione w nich czynności przeprowadza się podobnie jak przy kontroli innych, poprzednio omówionych elementów silników. Omówimy więc je­dynie sprawdzenie dokładności wykonania zębów. Dokładność ukształtowania uzębienia określona jest wielkością różno­rodnych błędów, jakie mogą powstać w procesie obróbki koła zębatego. Błędy te mogą dotyczyć: 2)współśrodkowości uzębienia z osią obrotu koła, równomierności podziałki zębów, grubości zębów, prawidłowości zarysu zęba, prawidłowości przebiegu linii zęba. Sprawdzenie współśrodkowości uzębienia z osią obrotu koła, czyli po­miar bicia uzębienia (równego podwójnej mimośrodowości) może odbywać się różnymi sposobami. Schemat jednego z przyrządów stosowanych do tego celu dla kół o dużej średnicy otwo­ru pokazany jest na rys. 443. Przyrząd ten składa się z podstawy 1 ze wspornikiem pionowym 2, na któ­rym zamocowany jest trzpień 3. Powy­żej czopa znajdują się przesuwne sanie pionowe 4 wraz z czujnikiem 5. Sprawdzane koło 6 nakłada się na trzpień 3, a we wrębie pod nóżką czuj­nika umieszcza się wałek pomiarowy 7 i przykręca się koło tak, aby wskazówka czujnika wskazała największe dla da­nego wrębu wychylenie. Przeprowa­dzając opisany pomiar dla wszystkich wrębów wyznaczamy największe i najmniejsze wychylenie wskazówki czujnika; różnica między nimi jest mia­rą bicia. W przypadku małej średnicy otwo­ru zasada pomiaru pozostaje ta sa­ma z tym, że koło osadza się na trzpieniu i wkłada między kły przy stawki kłowej złożonej z podstawy i dwoch koników. Różne sposoby sprawdzenia równomierności podziałki zębów przedsta­wia rys. 444. Najprostszym sposobem jest zastosowanie dwugranicznego sprawdzianu szczękowego (rys. 444a), dla którego odległość A powierzchni mierniczych wyznacza się według odpowiednich tablic lub oblicza na pod­stawie wykonawczego ry­sunku koła zębatego. Inny sposób polega na za­stosowaniu dwóch kalibro­wanych wałków (rys. 444b) o tak dobranej średnicy, aby opierały się o powierzchnie sąsiednich zębów wzdłuż tworzącej walca podziałowe­go sprawdzanego koła. Po­miaru dokonuje się za pomo­cą mikrometru obejmujące­go wymiar B. Do tego samego celu mogą być również stosowane przy­rządy czujnikowe, których przykłady podane są na rys. 444c i d. W drugim z tych przykładów, przyrząd zaopa­trzony jest w dwie nóżki wspornikowe 1 oraz w dwie nóżki pomiarowe, z których jedna 2 jest stała (nastawna), a druga 3 — ruchoma, osa­dzona obrotowo. Sprawdzenie grubości zę­bów (zwykle na średnicy po­działowej) przeprowadza się najczęściej za pomocą suw­miarki modułowej lub mi­krometru modułowego. Za­sada pomiaru suwmiarką modułową pokazana jest na rys. 445. Suwmiarkę taką ustawia się najpierw na od­powiednią głębokość h; do tego celu służy wysuwka 1 i suwak 2 z noniuszem. Na­stępnie po zaciśnięciu szczęk 3 i 4 na zębie odczytujemy na noniuszu suwaka 5 grubość g zęba mierzoną po cięciwie. Grubość zęba można również zmierzyć za pomocą przyrządów do spraw­dzania podziałki zębów. Przy takim pomiarze szczękę nieruchomą opiera się o jeden bok zęba, a ruchomą — o drugi bok. Sprawdzenie prawidłowości zarysu zęba oraz prawidłowości przebiegu linii zęba zwykle przeprowadza się na specjalnych przyrządach w izbach pomiarowych i w praktyce znajduje zastosowanie przy wytwarzaniu szcze­gólnie dokładnych kół. W przemyśle silnikowym pomiary takie spotyka się rzadko i z tego względu pominiemy ich opis. Pomiary poszczególnych błędów należą do bardzo pracochłonnych ope­racji. Z tego powodu zwykle sprawdza się w ten sposób kilka pierwszych kół nowej partii, a następnie stosuje się kontrolę wyrywkową. Z tych samych względów, tam gdzie to jest możliwe, zamiast wyznaczania po­szczególnych błędów przeprowadza się badanie współpracy kół (albo z ko­łem wzorcowym albo dwóch współpracujących ze sobą), które umożliwiają określenie wielkości sumarycznego błędu geometrycznego kształtu kół po­działowych i ich współśrodkowości z osiami obrotu kół. Błąd ten mierzy się w kierunku promienia koła na specjalnych przyrządach kontrolnych. Schemat przyrządu do wyznaczania wspomnianego błędu sumarycznego pokazany jest na rys. 446. Sprawdzane koło osadza się suwliwie na trzpie­niu 1 zamocowanym na sankach 2, które mogą swobodnie ślizgać się po prowadnicach korpusu przyrządu. Sprawdzane koło zazębia się z kołem wzorcowym 3 ustawionym na sankach 4, które przesuwają się przy po­kręcaniu korbą zamocowaną na końcu śruby pociągowej 5. W wyniku działania słabej sprężyny 6 na sanki 2 oba koła zazębiają się bez luzu. Przy obracaniu kołami sumaryczny błąd powoduje odpowiednie przesunięcie sprawdzanego koła wraz z sankami 2; przesunięcia te mierzone są czuj­nikiem oraz jednocześnie rejestrowane na papierze za pomocą piórka za­mocowanego na końcu dźwigni 7 mechanizmu samopiszącego. Na rys. 447 pokazane są trzy przykładowe wykresy uzyskane przy uży­ciu opisanego przyrządu. Pierwszy z nich odpowiada kołu wykonanemu w zasadzie prawidło wo. Niewielkie falistości krzywej odzwierciedlają nie równości roboczych powierzchni zębów. Widoczne na drugim wykresie przesunięcie krzywej zamkniętej względem Środka tarczy pokazębatych żuje w skali promieniowej bicie koła po­działowego. Znaczne odchylenie krzywej od koła średniego określają wielkość i kierunek całkowitego błędu w poszczególnych miejscach spraw­dzanego koła zębatego. W wytwórniach silników szybkobieżnych koła zębate sprawdza się rów­nież na cichobieżność; do tego celu stosowane są specjalne maszy­ny ustawione w pomieszczeniach odizolowanych akustycznie od otoczenia. Badaniu na cichobieżność poddaje się zwykle koła dobrane parami; jedno z nich jest wprawiane w szybki ruch obrotowy, drugie zaś jest hamowane określonym momentem obrotowym. Cichobieżność ocenia się najczęściej na słuch, a w szczególnych przypadkach — przez mierzenie siły dźwięku za pomocą przyrządów zwanych fonometrami. Ocena na słuch jest sposobem subiektywnym i wymagającym od kontrolera odpowiedniej wprawy. Przy stosowaniu fonometrów można dokładniej wyznaczyć siłę dźwięku, jednak trudniej jest ustalić charakter hałasu, który jest uzależ­niony od rodzaju występującego błędu.