Badania radiologiczne polegają na prześwietlaniu badanego przedmiotu promieniami Roentgena (X) lub promieniami gamma (y) i obserwacji skutków tego prześwietlenia na specjalnej błonie fotograficznej (radio­grafia) lub fluoryzującym ekranie (radioskopia). Metody te wymagają po­siadania odpowiedniego źródła promieni X, tj. aparatu rentgenowskiego, lub źródła promieni y, tj. preparatu promieniotwórczego. Promienie X powstają w lampie rentgenowskiej na skutek zahamowania strumienia elektronów na metalicznej powierzchni. Przekrój lampy rent genowskiej przedstawiony jest na rys. 256. Strumień elektronów jest wy­syłany przez żarzącą się katodę 1 i podąża do anody 2 pod wpływem dzia­łania pola elektrycznego, powstającego przez przyłożenie do elektrod lam­py wysokiego napięcia. Elektrony te nabywają określonej prędkości, za­leżnej od napięcia przyłożonego do elektrod lampy, czyli mają określoną energię kinetyczną. Zahamowanie elektronów na anodzie powoduje wy­dzielanie się promieni X oraz dużej ilości ciepła (dlatego też anodę lampy należy intensywnie chłodzić). Promienie Y wysyłają pierwiastki promieniotwórcze na skutek rozpadu jądra atomowego. Do badań metali używa się wyłącznie pierwiastków promieniotwórczych radu i mezotoru, które obok emisji innych rodzajów promieni ( a i |3) wysyłają promienie y. W praktyce stosuje się nie czyste pierwiastki promieniotwórcze, lecz ich związki chemiczne (chlorki, brom­ki lub siarczany radu i mezotoru). Te preparaty promieniotwórcze umie­szcza się w kapsułkach w postaci rurki lub kulki z mosiądzu, aluminium lub srebra, które nie stanowią przeszkody dla promieni. Następnie tak przygotowany preparat umieszcza się w grubej osłonie ołowianej, którą przy prześwietlaniu montuje się na statywie. Osłona jest tak zbudowana, że pozwala na skierowanie promieni w postaci stożka. Zasada przeprowadzania badań radiologicznych pokazana jest na rys. 257. Promienie X lub y rozchodzą się prostoliniowo z anody lampy rentgenowskiej 1 i padają na badany przedmiot 2, umieszczony w odle­głości 500rlOOO mm od anody. Za przedmiotem badanym umieszcza się cienką kasetę aluminiową 3 z kliszą fotograficzną, na której wykonuje się zdjęcie (radiogram) albo ekran fluoryzujący 4. Obraz przedmiotu ogląda się zwykle w lusterku 5 nachy­lonym pod kątem 45° do ekra­nu fluoryzującego. W przypad­ku zastosowania promieni y ma­ła intensywność promieniowa­nia nie pozwala zazwyczaj na otrzymywanie obrazu na ekra­nie fluoryzującym i należy sto­sować sposób fotograficzny. Ponieważ wykonanie radio­gramu polega na napromienio­waniu kliszy rentgenowskiej, umieszczonej bezpośrednio za badanym przedmiotem, to na obrazie otrzymanym na kliszy cienkie jako ciemne. Wady istniejące w przedmiocie ba danym najczęściej występują jako ciemne punkty, linie lub plamy, gdyż większość wad wykrywanych metodą radiologiczną stanowią przerwy w ciągłości materiału. Przy metodzie radioskopowej promienie X po przej­ściu przez przedmiot, padają na ekran pokryty solami fluoryzującymi pod ich wpływem. W miejscach, w których natężenie promieniowania będzie większe, również i jarzenie będzie większe niż w miejscach, w których na ekran padają promienie o natężeniu mniejszym. A więc na ekranie fluory­zującym wszelkie wady stanowiące przerwę w ciągłości materiału uwi­docznią się jako jasne plamy, czyli odwrotnie niż na radiogramie., Obserwację na ekranie fluoryzującym stosuje się głównie przy badaniu masowym odlewów ze stopów lekkich, gdyż ekran jest mniej czuły niż klisza. Zaletą tego rodzaju badań jest ich taniość i szybkość, wadą nato­miast — brak dokumentu wyniku badania. W celu uniknięcia tej wady stosuje się często tzw. fotofluorografię, polegającą na zwykłym fotografo­waniu obrazu uwidocznionego na ekranie fluoryzującym. Badania na ekra­nie stosuje się tylko do wykrywania większych wad, jak duże pęcherze gazowe, jamy skurczowe itp., gdyż metoda ta nie pozwala na wykrycie wad mniejszych niż 5% grubości badanej ścianki. W celu wykrycia ma­łych wad i drobnych szczegółów, jak drobne pęknięcia albo mikroporowatości w odlewach, stosuje się wyłącznie metodę fotograficzną. Promieniami X praktycznie można prześwietlać przedmioty z metali ciężkich do grubości około 100 mm. Do prześwietlenia przedmiotów grub­szych stosowane są natomiast bardziej przenikliwe promienie y o znacznie krótszej fali. Czas naświetlania jest dla promieni y znacznie dłuższy (na­świetlenie trwa zwykle wiele godzin) niż dla promieni X, gdyż emulsja fotograficzna jest o wiele mniej czuła na promieniowanie o mniejszej dłu­gości fali. Promienie y są jeszcze bardziej niebezpieczne dla organizmu ludzkiego niż promienie X. Zarówno więc przy pracy z preparatami ciał promieniotwórczych jak przy ich przechowywaniu muszą być stosowane specjalne środki ostrożności. Należy jeszcze podkreślić, że badania radiologiczne powinien wykony­wać personel o wysokich kwalifikacjach, ponieważ od jego umiejętności przygotowania badania, interpretowania obrazu i wnioskowania, całkowi­cie zależą wyniki badania.