Ekonomika procesów technologicznych
Jak już wspomniano w rozdziale czwartym, projektowany proces technologiczny powinien spełniać, poza warunkiem technologicznym, warunek ekonomiczny, według którego całkowity koszt realizacji projektowanego procesu powinien być jak najmniejszy. Przy rozpatrywaniu różnych wariantów procesów technologicznych w wielu przypadkach, szczególnie w produkcji wielkoseryjnej i masowej, rozwiązanie zagadnienia warunku ekonomicznego połączone jest z przeprowadzeniem analizy kosztów własnych wytwarzania.
Koszty własne Kw wytworzenia danego produktu można podzielić na dwie grupy:
1)koszty zależne od wielkości produkcji, czyli tzw. koszty zmienił e Kz, do których zaliczamy: wynagrodzenie robotnika produkcyjnego, koszt materiału, koszt zużycia narzędzi skrawających, koszty oddziałowe, jak koszt energii elektrycznej itp.;
2)koszty niezależne od wielkości produkcji, czyli tzw. koszty stałe Ks: koszty budynków, zakupu obrabiarek, wykonania przyrządów, ustawienia obrabiarek dla każdej serii przedmiotów itp.
W ten sposób koszt własny danej operacji lub serii przedmiotów wykonywanych w określonym czasie wyrazić możemy sumą
Kw = K2 + Ks
Oznaczając przez k, koszty zmienne przypadające na jedną sztukę danego przedmiotu i przez N — liczbę przedmiotów wykonywanych w rozpatrywanym czasie (a więc roczny, miesięczny lub dobowy program produkcyjny), koszty własne obliczyć można ze wzoru
Kw = kz • N + Ks
Koszty własne wykonania jednego przedmiotu wynoszą
ka = kz f —j
Jak wynika z dwóch ostatnich równań koszty własne serii przedmiotów wykonanych w określonym czasie mogą być przedstawione na wykresie Kw = f (N) linią prostą, a koszty własne jednej sztuki na wykresie kw = j (N) — hiperbolą równoboczną (rys. 263).
Te równania i wykresy umożliwiają porównanie dwóch lub kilku wariantów operacji lub całego procesu technologicznego pod względem ekonomicznym. Na rys. 264 przedstawiono dwie krzywe kosztów własnych jednej sztuki dla dwóch różnych wariantów procesu technologicznego. Z przebiegu krzywych wynika, że w przypadku II wraz ze zmniejszeniem liczby produkowanych przedmiotów koszty własne jednej sztuki coraz bardziej przewyższają koszty dla wariantu I, a przy zwiększaniu się produkcji — coraz bardziej maleją. Punkt przecięcia się krzywych O odpowiada wielkości produkcji, dla której koszty własne jednej sztuki obu wariantów są jednakowe.
Warunek opłacalności zastosowania wariantu II o koszcie własnym jednej sztuki kw2 w porównaniu z wariantem I o koszcie własnym kwl można wyrazić nierównością
lub
Wielkość produkcji zapewniająca opłacalność stosowania drugiego wariantu procesu technologicznego wyrazi się ostatecznie zależnością
W obliczeniach tych nie wyznacza się więc całkowitej wielkości kosztów własnych dla porównywanych wariantów, natomiast ustala się zjawisko zwiększania się lub zmniejszania kosztów własnych w zależności od zmian wielkości produkcji dla różnych wariantów procesu technologicznego.