Podstawowym elementem wynikającym z podziału stosowanego przy opracowaniu, planowaniu lub kalkulacji procesu technologicznego jest ope­racja. Operacją nazywamy część procesu technologicznego, która jest wykonywana przez jednego lub kilku robotników na jednym stanowisku roboczym bez przerw na wykonywanie jakiejkolwiek innej pracy. Pojęcie operacja stosuje się nie tylko do procesów technologicznych ob­róbki skrawaniem, ale i do in­nych procesów, które mogą być wyodrębnione z całego procesu produkcyjnego; na przykład mówi się o operacjach kontroli, montażu, transportu itd. Wy­jaśnimy je na kilku przykła­dach. Na rys. 1 przedstawiono wa­łek toczony oraz materiał wyj­ściowy, użyty do jego wykona­nia. Zakładając, że obrabia się go według drugiej klasy dokładności, otrzymamy plan obróbki, podany w tabl. 1, złożony z pięciu operacji. Formę dla jednego przedmiotu wykonuje na dwóch maszynach formier­skich brygada składająca się z 3 osób, w tym jedna z nich formuje dolną część, druga — górną, a trzecia składa formę. Praca ta jest jed­ną operacją. Ta sama praca może być zor­ganizowana inaczej. Jeden ro­botnik formuje na obrotowej maszynie formierskiej kolejno dolną i górną część formy, a drugi składa formę pomagając pierwszemu ustawiać i zdejmo­wać skrzynkę formierską. W tym przypadku mamy już dwie operacje, ponieważ nastąpiła zmiana zarówno miejsca pracy, jak i robotników wykonujących operacje. Cięcie piłką ślusarską, wyrąbywanie dłutem i spiłowywanie pilnikiem, wykonywane przez ślusarza na jednym stanowisku roboczym, stanowi jedną operację. Przy obróbce skrawaniem operację wykonuje się często przy jednym lub kilku zamocowaniach obrabianego przedmiotu na obrabiarce oraz przy różnych położeniach przedmiotu w stosunku do obrabiarki przy jednym zamocowaniu. W związku z tym przy obróbce skrawaniem odróżnia się ustawienie i pozycję. Ustawieniem nazywamy tę część operacji, którą wykonuje się przy jednym zamocowaniu jednego lub kilku równo­legle obrabianych przedmiotów. Pozycją nazywamy jakiekolwiek położenie obrabianego przedmiotu w stosunku do obrabiarki przy jednym zamocowaniu. Operacja toczenia wałka przedstawionego na rys. 1 wymaga dwóch usta­wień: najpierw toczy się jedną część wałka A, a potem drugą — B. W przy­padku wykonywania tej pracy na dwóch tokarkach, tj. na pierwszej to­czenie części A, a na drugiej — części B, mielibyśmy do czynienia z dwo­ma operacjami, z których każda wymagałaby jednego ustawienia. Przykładem operacji wykonywanej przy jednym ustawieniu, lecz w kil­ku pozycjach, jest obróbka na wielowrzecionowych pionowych półautoma­tach tokarskich z okrągłymi obrotowymi stołami. W jednej z pozycji stołu zamocowuje się w uchwycie obrabiany przedmiot, po czym kolejno obra­bia się go na wszystkich pozostałych pozycjach bez zmiany ustawienia. Termin pozycja odnosi się również do oznaczania każdego z różnych położeń narzędzia względem obrabiarki, jeżeli doprowadzenie go do poło­żenia roboczego osiąga się mechanicznie. Na przykład mówi się o różnych pozycjach głowicy rewolwerowej. Część operacji wykonywana bez zmiany narzędzia, warunków pracy ma­szyny, rodzaju i zakresu pracy nazywamy zabiegiem. Na przykład operacja toczenia powierzchni walcowej wałka może się składać z dwóch zabiegów: toczenia zgrubnego i toczenia wykańczającego, z których każdy będzie się odbywał przy różnych warunkach skrawania lub również przy użyciu różnych noży. Przy ręcznym wykonywaniu formy na jednym miejscu pracy w dwóch skrzynkach (górnej i dolnej) według modelu można wyróżnić następujące zabiegi: ubijanie, wygładzanie formy i składanie formy. Pierwsze dwa za­biegi powtarzają się przy formowaniu w dolnej i górnej skrzynce. Oma­wiana operacja składa się więc z pięciu zabiegów. Kucie przedmiotu pod jednym młotem, polegające na wydłużaniu, pod­kuwaniu, matrycowaniu wstępnym i wykańczającym, jest to jedna ope­racja składająca się z pięciu zabiegów. Część zabiegu (lub operacji), w czasie której następuje zdjęcie jednej warstwy materiału przy niezmiennej powierzchni obrabianej, tym samym narzędziu i nastawieniu obrabiarki, nazywamy przejściem. Na przy­kład toczenie zgrubne może ze względu na duże naddatki obróbkowe obej­mować dwukrotne zdjęcie warstwy materiału. Zabieg jest najdrobniejszą częścią składową procesu technologicznego, która zachowuje wszystkie jego właściwości. Dzieląc zabieg na jeszcze drobniejsze elementy składowe, otrzymamy czynności, które z osob­na nie mają wszystkich charakterystycznych cech procesu technologicz­nego. Na przykład operację kucia matrycowego w matrycy o dwóch wykrojach można podzielić na zabiegi i czynności podane w tabl. 2. Operację o jednym zabiegu — splanowanie czoła przedmiotu posuwem ręcznym — można podzielić na następujące czynności: 1) wziąć przed­miot, podnieść i ustawić w uchwycie, 2) zamocować przedmiot w uchwy­cie, 3) uruchomić obrabiarkę, 4) dosunąć nóż, 5) splanować czoło, 6) odsu­nąć nóż, 7) zatrzymać obrabiarkę, 8) wziąć klucz, podnieść i ustawić w otwór uchwytu, 9) rozluźnić uchwyt, wyjąć przedmiot z uchwytu i odło­żyć. Tak więc widzimy, że z wymienionych 9 czynności tylko jedna, tj. piąta, ma cechy procesu technologicznego, inne natomiast tych cech nie wykazują. Podział zabiegu na czynności stosowany jest tylko przy projektowaniu operacji i przy ustalaniu norm czasu, przy czym w drugim z wymienio­nych przypadków podział zabiegu na czynności może okazać się niewystar­czający i wtedy dzielimy czynność na ruchy rob o-c z e. Chwytem nazywamy tę część czynności, przy której robotnik dotyka części urzą­dzenia lub ją przesuwa. Na przykład czynność — zdjąć przedmiot — można podzie­lić na następujące chwyty: 1) chwycić klucz obiema rę­koma, 2) kręcić kluczem aż do zluzowania przedmiotu, 3) chwycić przedmiot, wyjąć go z uchwytu i 4) położyć przed­miot na miejscu. Tego rodza­ju podział czynności umożli­wia usunięcie zbędnych ru­chów i tym samym zwiększe­nie wydajności i oszczędności pracy.