Dokumentacja technologiczna
Dokumentacją technologiczną nazywamy zbiór wszystkich dokumentów dotyczących wykonania poszczególnych elementów maszyny, jak również ich kontroli i montażu. Dokumentacja technologiczna stanowi podstawę do wykonania maszyny, określenia jej kosztów wykonania i organizacji produkcji zakładu.
Forma i treść dokumentacji technologicznej uzależniona jest przede wszystkim od rodzaju projektowanej pracy (produkcja odlewów, produkcja odkuwek, obróbka cieplna, obróbka skrawaniem, montaż itp.), wielkości produkcji (produkcja jednostkowa, małoseryjna, wielkoseryjna i masowa) oraz zwyczajów przyjętych w poszczególnych zakładach.
Podstawowym dokumentem technologicznym jest karta technologiczna (zwana również planem operacyjnym lub planem obróbki), której przykład przedstawiony jest w tabl. 24. Karta technologiczna składa się z trzech części:
1)nagłówka obejmującego dane umożliwiające zidentyfikowanie części oraz dane porządkowe, jak np. nazwa i numer części, cecha wyrobu, ilość sztuk w wyrobie, numer arkusza itp.;
2)części materiałowej określającej znak, postać, wymiary i ciężar materiału wyjściowego oraz jego wytrzymałość lub twardość;
3)części roboczej, która określa kolejne operacje, miejsce ich wykonania, stosowane obrabiarki lub inne urządzenia, kategorię pracy oraz czasy robocze; w części tej określa się niekiedy również pomoce warsztatowe i warunki skrawania.
Karta technologiczna obejmuje wszystkie operacje potrzebne do wykonania danej części.
W produkcji wielkoseryjnej, poza kartami technologicznymi, dla odpowiedzialnych i skomplikowanych operacji sporządza się również karty instrukcyjne (karty operacyjne). W produkcji masowej takie karty wykonuje się dla wszystkich operacji. Wzór karty instrukcyjnej stosowanej w przemyśle motoryzacyjnym podany jest na tabl. 25.
Karty instrukcyjne są wyjściowym i najbardziej szczegółowym dokumentem dla technologów, majstrów i robotników w produkcji masowej, a w znacznym stopniu również w produkcji wielkoseryjnej. Sporządzanie ich, podobnie jak i innej dokumentacji technologicznej, powinno być bardzo staranne i wyraźne, aby nie mogły powstać nieporozumienia.
Szkice operacji powinny przedstawiać dany element tak, jak będzie on wyglądał po wykonaniu danej operacji. W przypadku obróbki złożonej lepiej jest podawać poszczególne etapy obróbki dla danej operacji na kilku szkicach. Szkice te powinny być wykonywane z zachowaniem proporcjonalności zasadniczych wymiarów. Przedmiot należy rysować w pozycji takiej, w jakiej się znajduje w czasie wykonywania operacji. Powierzchnie obrabiane oznacza się linią trzykrotnie grubszą od linii konturowej.
Na szkicach operacyjnych należy umieszczać tylko te wymiary, które otrzymuje się po zakończeniu danej operacji. Cyfry wymiarowe i strzałki należy pisać wyraźnie, najlepiej zawsze tuszem, aby uniknąć pomyłek wskutek trudności odczytywania. Z tych względów trzeba również stosować odpowiednią wysokość cyfr i liter.
Ważną rolę przy rysowaniu szkiców operacyjnych spełniają znaki umowne, określające miejsce i sposób ustalania oraz mocowania przedmiotów obrabianych, a zastępujące długie niekiedy opisy. Przykłady takich oznaczeń umownych (wg PN-55/M-01152) podane są na rys. 206.
Zakładając, że szkic operacyjny na karcie instrukcyjnej wyraźnie określa treść operacji, opis traktujemy jako krótkie uzupełnienie, ograniczając się do wpisania tylko koniecznych danych. Opis podaje się krótko w trybie rozkazującym formy bezosobowej, np. „toczyć dokładnie na wymiar". Jedynie w przypadkach szczególnych, w których mogą powstać niedomówienia, jak np. wierceniu lub gwintowaniu w danej operacji kilku otworów o różnych wymiarach, należy podawać również ich wymiary, np. wiercić 3 otwory 0 12 i 4 otwory 0 14 lub gwintować 5 otworów M10 i 7 otworów M8.
Wszystkie uchwyty, narzędzia i sprawdziany znormalizowane należy oznaczać według symboliki ustalonej odpowiednimi normami PKN. Dla przyrządów, uchwytów, narzędzi i sprawdzianów specjalnych wpisuje się numery odpowiednich rysunków.
Instruowanie warsztatu o zleconych mu pracach do wykonania może odbywać się dwoma sposobami:
4)za pomocą zbioru wszystkich dla danego elementu arkuszy karty technologicznej i kart instrukcyjnych spiętych w postaci książki;
za pomocą specjalnego dokumentu zwanego kartą obiegową lub przewodnikiem, do którego załącza się odpowiednie karty instrukcyjne.
Przykład karty obiegowej pokazany jest w tabl. 26. Taką kartę sporządza rozdzielnia robót na podstawie karty technologicznej dla każdej serii obrabianych przedmiotów.
Drugi sposób instruowania warsztatu ma tę zaletę, że operacje o łatwym i prostym przebiegu mogą być wykonywane bez specjalnych instrukcji; w tym przypadku treść operacji jest podana w samej karcie obiegowej. Ponieważ przewodnik stale towarzyszy obrabianej serii przedmiotów i stanowi jak gdyby uproszczony i skrócony plan przebiegu obróbki, przeto na podstawie jego przeglądu łatwo jest stwierdzić chwilowy stan zaawansowania pracy wykonywanej serii; umożliwiają to uwagi i podpisy nanoszone przez rozdzielnię robót i kontrolę na karcie obiegowej przy każdej operacji.
Ze względu na większą uniwersalność i niezależność od wielkości produkcji drugi sposób jest bardziej rozpowszechniony. Sposób pierwszy spotyka się zazwyczaj w produkcji wielkoseryjnej i masowej.
Innym dokumentem technologicznym jest wykaz pomocy warsztatowych (tzw. wykaz kompletności), tj. wszystkich uchwytów, przyrządów, narzędzi i sprawdzianów potrzebnych do wytwarzania danego przedmiotu. Wykaz ten odgrywa istotną rolę przy uruchamianiu produkcji.
Poza kartą technologiczną, kartą instrukcyjną, kartą obiegową i wykazem pomocy warsztatowych w skład dokumentacji technologicznej wchodzi jeszcze cały szereg innych dokumentów. I tak rozdzielnia robót jednocześnie z kartą obiegową sporządza kartę rozdzielni, kartę kosztów, kartę roboczą oraz kwit materiałowy.
Karta rozdzielni stanowi wierną kopię karty obiegowej, przechowywaną w kartotece rozdzielni i uzupełnianą po każdej operacji na podstawie karty obiegowej. Karta ta umożliwia stwierdzenie chwilowego stanu zaawansowania pracy wykonywanej serii, odszukanie, na jakim stanowisku w danym czasie znajdują się obrabiane przedmioty oraz ile wykonano przy tym przedmiotów dobrych itp.
Karta kosztu, nieznacznie tylko różniąca się od karty obiegowej (brak jest tylko rubryk 28, 29 i 30), po wstępnym wypełnieniu przesłana zostaje do biura kosztów własnych; ostatecznie wypełnia się ją po wykonaniu ostatniej operacji na podstawie karty obiegowej i kart roboczych. Karta ta służy do sporządzenia kalkulacji wynikowej dla gotowego wyrobu.
Kartę roboczą pobiera pracownik na każdą operację; po zakończeniu operacji karta ta przechodzi przez kontrolę techniczną i rozdzielnię robót do biura wypłat. Karta robocza służy do obliczenia kosztu robocizny bezpośredniej dla każdej operacji, ustalenia rzeczywistej pracochłonności oraz jako podstawa do obliczenia wynagrodzenia.
Kwit materiałowy służy do pobrania materiału z magazynu; jego kopia trafia ostatecznie do biura kosztów własnych.
Dla procesów montażowych w produkcji jednostkowej i małoseryjnej sporządza się zwykle jedynie schematy montażu podzespołów, zespołów oraz całości wyrobu. W produkcji wielkoseryjnej dla zasadniczych operacji, a w produkcji masowej dla każdej operacji sporządza się karty instruk-cyjne montażu. Oprócz tego wykonuje się jeszcze tzw. spis części dla montażu podający jakie elementy należy kompletować w poszczególnych podzespołach lub zespołach.