BŁĘDY BAZOWANIA I DOBÓR BAZ
W przypadku gdy baza pomiarowa nie jest jednocześnie bazą ustaw-czą, powstaje tzw. błąd bazowania. Na rys. 23a przedstawiono przykład takiej rozbieżności. W danym przypadku na rysunku ustalono wymiar A z tolerancją + 0,5. Część jest bazowana na powierzchni 1. Obrabiarka jest ustawiona na wymiar B_0,5 mierzony od powierzchni ustawczego elementu przyrządu.
Obróbka na tokarce powierzchni 3, pokazanej na rys. 23a z ustawieniem jej wg powierzchni 2 jest trudna do wykonania. Dlatego w danym wypadku trzeba będzie zastosować inną bazę ustawczą i pomiarową oraz umocować część tak jak przedstawiono na rys. 23a.
Dla utrzymania jednak żądanego wymiaru z odchyłką w granicach tolerancji, suma arytmetyczna odchyłek wymiaru B i składowego wymiaru C powinna być mniejsza od odchyłki wymiaru A. Jeśli, jak pokazano na rys. 23a, odchyłka wymiaru C jest równa + 0,5, to przy obróbce na obrabiarce ustawionej na wymiar B_0,5 wymiar A nie będzie nigdy utrzymany w granicach zadanej odchyłki + 0,5; wymiar A będzie wahał się w tym przypadku w granicach do 1 mm. Żeby utrzymać wymiar A z odchyłką 0,5 mm, trzeba uzyskać przy poprzedniej obróbce większą
dokładność wymiaru C. Bazie pomiarowej na rysunku odpowiada linia przedstawiająca powierzchnię 2. Dokładność wymiaru A zależy od dokładności obróbki w danej operacji, dokładnego położenia bazy 1 względem ustawczych elementów przyrządu i dokładności wymiaru C, otrzymanego w poprzedniej operacji. Aby utrzymać się w granicach odchyłki wskazanej na rysunku dla wymiaru A, wymiar C — odległość między bazą ustawczą i pomiarową — powinien być utrzymany z odchyłką, której wielkość określa się z warunku AC —■ A . + ó, gdzie A — odchyłka ustalona na rysunku, ó — błąd obróbki, spowodowany niedokładnością obrabiarki w stanie obciążonym, nagrzaniem się części i narzędzia w czasie pracy, odkształceniem części, przyrządu, narzędzia oraz oddziaływaniem innych rozpatrzonych poprzednio czynników. Żeby wykluczyć błąd bazowania, należy obrać bazę ustawczą zgodnie z bazą pomiarową, tj. oprzeć część na powierzchni 2, a jeśli jest to niewygodne, należy ustalić wymiar C z odchyłką w węższych granicach.
W danym przypadku można ograniczyć odchylenia wymiaru C w granicach — 0,25, a odchyłkę wymiaru B ustalić jako równą — 0,25. Odchyłka wymiaru B, która nie została wskazana na rysunku wykonawczym części, lecz na szkicu instrukcji obróbki, ma charakter wyłącznie technologiczny. Układ wymiarów na szkicu obróbki wg rys. 23b pozwala na łatwiejsze ustawienie obrabiarki (ustawienie noży względem ustawczych elementów przyrządu) odpowiednip do wymiaru B i zapewnia otrzymanie wymiaru A z zachowaniem potrzebnej dokładności.
Na szkicu obróbki (rys. 23b), opracowanym przez technologa, układ wymiarów i odchyłek nie zgadza się z układem wymiarów i odchyłek na rysunku wykonawczym (rys. 23a).
Przy obróbce na obrabiarkach nie ustawionych na wymiar, błąd bazowania występuje oczywiście rzadziej, ponieważ kierunek ruchu krawędzi skrawającej narzędzia lub jej położenie w stosunku do ustawczej bazy oporowej części są regulowane przez robotnika w czasie obróbki każdej części. Przy ustawieniu zaś obrabiarki na wymiar nadaje się krawędzi skrawającej narzędzia określony kierunek ruchu lub określone położenie do czasu wymiany narzędzia z powodu jego stępienia się.
Omówione przyczyny powodują, że często przy produkcji trzeba przeliczać odchyłki wskazane na rysunku i wykonać szkice obróbkowe, na których układ wymiarów i odchyłek nie zgadza się z układem wymiarów i odchyłek na rysunku wykonawczym.
Przy doborze powierzchni bazujących należy uwzględniać oprócz wspomnianych okoliczności również następujące:
1) niedokładność ustawienia zależy od niedokładności wymiarów i nie-
prawidłowych kształtów geometrycznych oporowych baz ustawczych;
2) powierzchnie bazujące powinny mieć dostateczne wymiary;
3) powierzchnie bazujące należy tak dobierać, żeby przy ustawieniu
na nich części i zamocowaniu nie następowało przesunięcie z danego poło-
żenia i nadmierne odkształcenie części pod wpływem sił skrawania i naci-
sków wynikających z zamocowania.
Zwykle niedokładność powierzchni bazujących nie wywiera wpływu na prawidłowość kształtu i na wymiary obrobionych wg tych baz powierzchni (jeżeli niedokładność bazy nie wpłynęła na sztywne zamocowanie części). Dokładne zachowanie współzależności powierzchni obrabianych wg określonych baz zależy natomiast od dokładności obróbki tych baz.
Na rys. 24 przedstawiono przykład wiercenia otworu w odległości A
od osi drugiego otworu, wg którego bazuje się
część przy jej ustawianiu w przyrządzie.
Oczywiste jest, że wielkość odchyłki b średni-
cy otworu bazującego nie wpływa na dokładność otworu obrabianego, lecz warunkuje dokładność ustawienia; od odchyłki b zależy odległość między osiami tych dwóch otworów.
Odchyłka b średnicy otworu bazującego po-
winna być mniejsza od odchyłki podległości
między osiami otworów o wielkość błędu f
przy danym sposobie obróbki (b + / ^ a).